ئاگۆرا ڤیژن Agora Vision
English and Kurmancî versions are below—please scroll down.
ئاگۆرا ڤیژن
ئاگۆرا ڤیژن لە کوردستانی عێراق، لە شاری سلێمانی دامەزراوەو کاردەکات بۆ بەجیهانیکردنی کتێبخانەی کوردی لە ڕێگەی بەدەنگیی کردن و دیجیتاڵکردنی کتێبیخانەی کوردی بە شێوەیەکی سەردەمیانەو دروست.
لە سایەی ئازادی بڵاوکردنەوە لە هەرێمی کوردستانی عێراق، ساڵانە بە هەزاران کتێب لە هەموو ژانرە جیاوازەکان دەخرێتە بەردەستی خوێنەران. دکتۆر “هێمن لەتیف” یاریدەدەری پرۆفیسۆری ئای تی لە زانکۆی ئەمریکی لە عێراق، سلێمانی ئاماژە بەوە دەکات کە کتێبخانەی کوردی لە هەموو لایەنێکەوە بە خێراییەکی زۆر گەشە دەکات، ئەمەش پەرۆشی گەلی کوردستان دەردەخات لە بواری خۆڕۆشەنبیری کردن وخوێندەنەوە. بۆ نمونە، پێنجەمین پێشانگای نێودەوڵەتی کتێب لە سلێمانی لە ماوەی ۱۰ ڕۆژدا زیاد لە ۵۰،۰۰۰ (پەنجا هەزار) سەردانیکەری هەبووە.
هەرچەندە ناوەندەکان و وەشانخانەکانی کتێب لە کوردستاندا هەوڵێکی زۆریان خستۆتە گەڕ بۆ بڵاوکردنەوەی کتێب وبەردەستخستنی بۆ ئارەزومەندان وخوێنەران لەوانەیە گواستنەوەی کتێب لە نێوان شارەکانی هەرێم وبۆ پێشانگاکان کارێکی ئاسان بێت. بەڵام ئەتوانم بڵێم ئەمە بەشێوەیەکی گشتی تەنها ناو هەرێمی کوردستان بووەو نەتواندراوە بە جیهاندا بڵاوبکرێتەوە بە هۆی قورسی گواستنەوەی کتێب بۆ وڵاتانی دوور و دەرەوەی سنور بەهۆی قورسی قەبارەو سنوری ووڵاتان.
بەر لە دوو ساڵ دکتۆر هێمن و تیمێک کە زۆرینەیان بە زاراوەی سۆرانی قسە دەکەن هەستان بە تاوتوێکردنی ئەم گرفتەو چارەسەرێکیان دۆزییەوە لە تەکنۆلۆژیای دیجیتاڵدا کە ڕێگە دەدات سنوورە جوگرافییەکان تێپەڕێنێت. لە ساڵی ۲۰۲۱، دکتۆر هێمن کۆمپانیای ئاگۆرا ڤیژنی دامەزراند، کە ئەرکێک بوو بۆ بەردەستکردنی کتێبی کوردی بە شێوەی دیجیتاڵی.
کۆمپانیاکە لە ئێستادا خاوەنی سێ بەرهەمە: ئاگۆرا دەنگ، ئاگۆرا پەرتوک، و ئاگۆرا وەرگێر، (بە پێی ڕیزبەندی) کتێبی دەنگی، کتێبی ئەلیکترۆنی و وەرگێڕان.
ئاگۆرا دەنگ: کتێبی دەنگیی کوردی
وەکو یەکەم کاریان، تیمەکە دەستیان بە کتێبی دەنگی کرد. ئەوان بەرنامەیەکیان بۆ کتێبە دەنگییەکان پەرەپێدا کە ستانداردە نێودەوڵەتییەکانی تێدایە، وەک ئەوانەی لە لایەن (Audible)ەوە بەکار دەهێنرێن. ناویان لێنا ئاگۆرا دەنگ و دەستیان کرد بە تۆمارکردنی کتێب. تا ئێستا ۹۰ کتێبی دەنگییان بڵاوکردۆتەوە، کە کۆی گشتی ۳۵۰ کاتژمێری تۆمارکراون. کەتەلۆگی کتێبەکانی ئاگۆرا دەنگ بەردەوام لە فراوانبووندایەو هەفتانە کتێبی تازەی بۆ زیاد دەکرێت.
کتێبەکان لەلایەن ئەندامانی تیمەکەوە هەڵسەنگاندن و پێداچوونەوەی بۆ دەکرێت وهەڵدەبژێردرێن. ئاگۆرا دەنگ سەر بە هیچ ئایدیایەکی سیاسی نییەو سەربەخۆ کاردەکات. کۆمپانیاکە پابەند دەبێت بە یاسای مافی لەبەرگرتنەوەو گرێبەست دەکەن لەگەڵ خاوەنەکانی مافی لەبەرگرتنەوە – نووسەرەکان یان بریکارەکانیان – بۆ بەدەستهێنانی مافی تایبەت بۆ کتێبی دەنگی.
ئەوان چەند خوێنەرێکیان هەیە کە کتێبەکان دەخوێننەوە. بەردەستخستنی کتێبێکی دەنگی ئەنجامی چەندین کاتژمێر تۆمارکردن و دەستکاریکردن و پاککردنەوەیە. بۆیە پرۆسەی بەدەنگی کردن پرۆسەیەکی بەرهەمهێنانی خاوە، لەگەڵ ئەوەشدا رۆژ لە دوای رۆژ کتێبەکان لە زیادبووندان. تاکو مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ۲۰۲۳، گرێبەستی زیاتر لە ۱۵۰ کتێبی دەنگییان هەیە لە ژانرا جیاوازەکان.
زمانی کتێبە دەنگییەکان بە زۆری سۆرانییە، بەڵام کۆمپانیاکە لە پەیوەندی بەردەوامدایە لەگەڵ بڵاوکەرەوەکانی هەولێر و دهۆک و لە باکوری کوردستان و ئەستەنبوڵ بۆ هێنانی کتێبی زیاتری کورمانجی بۆ سەر پلاتفۆرمەکە. هەروەها ئاگۆرا دەنگ کار لەسەر ئەوە دەکات کە کتێبی منداڵان بە شێوەی دیجیتاڵ بەردەست بکات. هەندێک لە کتێبەکان بۆ منداڵان لەلایەن خودی نووسەرەکانەوە دەخوێنرێنەوە. ئەپی Agora Deng لە گووگڵ پلەی و لە ئەپ ستۆر بەردەستە. ئەپەکە زیاتر لە ٥٠٠٠ بەشداربووی هەیە کە دەتوانن بچنە کتێبخانەی کتێبە دەنگییەکان لە جیهاندا.
ئاگۆرا پەرتوک: کتێبی دیجیتاڵی
ڕێگای دووەم کە کۆمپانیاکە کتێبی کوردی بەردەست دەخات، کتێبی ئەلیکترۆنییە. بۆ ئەم کارە، ئاگۆرا پەرتوک، تەکنەلۆژیای کیندڵ(Kindle) بەکاردەهێنێت. ئاگۆرا پەرتوک ئێستا ۲۲ کتێبی کوردی وەک کتێبی کیندڵ لە ئەمازۆن بەردەست خستووە. هەروەک لەگەڵ ئاگۆرا دەنگ، ئاگۆرا پەرتوک ڕێگە بە هەر کەسێک دەدات، لە هەر شوێنێک کە حەزی لە ئەدەبیاتی کوردییە، بتوانێت بگات بە کتێبخانەی کوردی.
دکتۆر هێمن بۆ (NYKCC) ڕوونیکردەوە کتێبە ئەلیکترۆنییە کوردییەکان ئاڵانگاریەکن بە هۆکاری ئەوەی زمانە کوردییە جۆراوجۆرەکان ڕێنووسی تەواو جیاوازیان هەیە. سەرەڕای ئەم کێشەیە، دکتۆر هێمن متمانەی بەوە هەیە کە تەکنەلۆژیای دیجیتاڵ دەتوانێت کۆیان بکاتەوە.
ئاگۆرا وەرگێڕ: وەرگێڕان
بەرهەمی سێیەمی ئاگۆرا ڤیژن ئاگۆرا وەرگێڕە. بەشی وەرگێڕانە بۆ وەرگێڕانی کارەکان لە کوردییەوە بۆ ئینگلیزی. مەبەست لە بڵاوکردنەوەی وەرگێڕانەکە هەم وەک کتێبی دەنگی و هەم وەک کتێبی ئەلیکترۆنیە. بە گوێرەی ماڵپەڕی کۆمپانیاکە، “ئەمە سیستەمێکی وەرگێڕانی فرەزمانی بێهاوتایە، کە وەرگێڕانی یارمەتیدەری ئامێر بەکاردەهێنێت کە لەلایەن زمانناسانی ناوخۆیی و جیهانی بەهرەمەندەوە پشتگیری دەکرێت. ئەو ماددانەی وەرگێڕدراون بە هەردوو شێوەی کتێبی دەنگی و چاپی دیجیتاڵی بڵاودەکرێنەوە بۆ گەیشتنی بە خوێنەر لە هەرشوێنێکی دونیا بێت.”
“ئەرکێکی نەتەوەیی”
لە ماوەی دوو ساڵی ڕابردوودا، تیمەکە گەشەی کردووە بۆ دە کەس، لەوانە تیمێکی گەشەپێدەری وێب، ڕێکخەری هەماهەنگی، گرافیک دیزاینەر، سەرنووسەر، شارەزای دەنگ، بەڕێوەبەرو زیاتر. ئەوان دوو هاوبەشی بچووکیان هەیە لەگەڵ دامەزراوە قازانج نەویستەکان. ئەوان کراوەن بۆ هاوبەشی نوێ هەتا ئەو کاتەی ئەرکەکانیان یەکدەگرن.
سەرۆکی (NYKCC) خەیاڵ قەرتال ئاماژە بەوە دەکات “کارکردن لەسەر کەلتوور بەرهەمی نادیاری هەیە، بەڵام ئەرکی ئێمە ئەوەیە کە تۆو لەسەر خاکەکە بڕوێنین، بە هیوای ئەوەی دواتر سوودبەخش بێت بۆ ئێمە و گەنجەکانی دوای ئێمە.”
دکتۆر هێمن هاوڕایە لەگەڵ ئەم بنەمایە و دەڵێت “ئەگەر ئێمە پلاتفۆرمێکمان هەبێت بۆ فیلم یان خواردن، هەواداری زیاترمان دەبێت، بەڵام ئەمە پێشبڕکێ نییە بۆ بەناوبانگی. بەڵکو بۆ بەرژەوەندی کۆمەڵگای کوردییە و ئەمە ئەرکێکی نیشتمانییە. ئەوەی کە هیچ کەسێکی دیکە ئەم کارە ناکات مانای ئەوەیە کە ئێمە بەرپرسیارین و گەشتێکی دوور و درێژەمان لەبەردەمە، بەڵام بەردەوام دەبین.”
بۆ زانیاری زیاتر، تکایە سەردانی ماڵپەڕی www.agoravision.com بکە، کە بە سۆرانی، کورمانجی و ئینگلیزی بەردەستە.
ENGLISH
An innovative company based in Silêmanî is disseminating Kurdish books digitally
In Başûr, Iraqi Kurdistan, Kurdish-language book publishing is booming. Publishers are freely bringing out thousands of new titles every year, according to Dr. Latif Hemin, an IT professor at the American University of Iraq in Silêmanî. The Kurdish library, as he calls it, is expanding rapidly, in all genres of fiction, nonfiction, and poetry.
Moreover, the Kurdish public is eager to read books. The last Silêmanî book fair was huge—it ran for ten days and had over 50,000 visitors, says Dr. Hemin. So publishers make sure books are easy to find—you can even buy them in supermarkets, and they’re very cheap. In the KRG, Kurdish literary talents clearly have an outlet, as a wealth of creations are finding their way from writing desks out into the world.
Or at least, out into Kurdistan. As for the rest of the world, not so much. The fact is, while it’s easy to transport physical books to Silêmanî for a book fair, they’re hard to distribute over long distances and across borders. Shipping costs are high. As a result, people outside the region have little or no access to this booming literary culture, and they may not even realize it’s happening.
Two years ago Dr. Hemin assembled a group of dedicated Sorani-speaking Kurds in Silêmanî to address this problem. They found a solution in digital technology, which allows for distribution that transcends geographic boundaries. In 2021 Dr. Hemin founded Agora Vision, a company with a mission to make Kurdish books available digitally. Geography, it turns out, need not be destiny.
The company has three product lines: Agora Deng, Agora Pertuk, and Agora Warger, for (respectively), audiobooks, ebooks, and translations.
Agora Deng: Kurdish Audiobooks
The team started with audiobooks. They developed an application for audiobooks that met international standards like those used by Audible. They called it Agora Deng and began recording books. So far they have published 90 audiobooks, totaling 350 recorded hours, and the catalog is expanding continuously with new books added on a weekly basis.
The books are chosen by a member of the team, who reviews them and makes a recommendation. Agora Vision is not aligned with any political party.
The company makes sure to follow copyright law. They negotiate contracts with the copyright owners—authors or their agents—to get exclusive rights for audiobooks.
They have several narrators who rotate. The pace of production is slow because it takes time. The final duration of an audiobook is the result of many hours of recording, editing, and cleaning.
And they are growing on a daily basis. At this writing, in December 2023, they have contracts for more than 150 additional books in the pipeline.
The language of the audiobooks is mostly Sorani, but the company is in ongoing communication with publishers in Erbil and Duhok, in North Kurdistan, and in Istanbul, to bring more Kurmanci books to the platform.
Agora Deng is working on making children’s books available digitally as well. Some of the books for children are narrated by the authors themselves.
The Agora Deng app is available on Google Play and in the App Store. The app has more than 5,000 subscribers who can access the growing library of audiobooks globally.
Agora Pertuk: Kurdish eBooks
The second way the company makes Kurdish books available is ebooks. This component, Agora Pertuk, uses Kindle technology. Agora Pertuk currently offers 22 Kurdish books as Kindle books on Amazon. As with Agora Deng, Agora Pertuk enables anyone, anywhere who is interested in Kurdish literature to have access.
Kurdish ebooks are a challenge, Dr. Hemin explained to the NYKCC. The diverse Kurdish languages, after all, have not only different spellings but entirely different scripts. Kurmanci reads from left to right. Sorani from right to left. Despite this challenge, Dr. Hemin is confident that digital technology can bring them together.
Agora Warger: Translation and Publishing
The third component of Agora Vision is Agora Warger. It is the translation department, for translating works from Kurdish into English. The intention is to publish the translations both as audiobooks and as ebooks.
“It is a unique, in-house, multilingual translation system,” according to the company website, “that uses machine-aided translation backed up by talented local and global linguists. The translated materials will be published in both audiobook format and digital prints for global distribution and access.”
“A National Duty”
In the past two years, the team has grown to ten dedicated people, including an IT crew, business developers, graphic designers, editors, sound editors, administrators, and more. They have two small partnerships with nonprofit foundations. They are open to new partnerships as long as their missions align.
“Working on culture has invisible fruits,” NYKCC president Xeyal Qertel has observed. “But our mission is to plant seeds on the soil one at a time, in the hope it will be beneficial later on for us and for young people.”
Dr. Hemin agrees with this principle. “If you have a platform for movies or groceries, you will have more fans,” he points out. “But this is not a popularity contest. We are doing this for social impact—it’s a national duty. The fact that no one else is doing it this way means that it’s our responsibility. It will be a long journey but we will continue.”
For more information, please visit the website www.agoravision.com, which is available in Sorani, Kurmanji, and English.
KURMANCÎ
Kompaniya Agora Vision li Kurdistana Iraqê, li bajarê Silêmaniyê hatiye damezirandin. Ji bo cîhanîkirina pirtûkxaneya Kurdî bi rêya dengî û dijîtalkirina pirtûkxaneya Kurdî bi awayeke nûjen û dirûst kar dike.
Bi saya azadiya weşanê ya li Herêma Kurdistana Iraqê, salane bi hezaran pirtûkên di hemû cureyên cuda de dikevin ber destê xwendevanan. Li gorî axaftinên pisporê IT li zanîngeha Amerîkî Iraqî li Silêmaniyê Dr. Hêmin Letîf; pirtûkxaneya Kurdî bi awayeke lez di hemû waran de pêşdikeve; ev jî coş û xurûşa gelê Kurdistanê ya di warê xwe rewşenbîrkirin û xwendinê de nîşan da.
Mînak, di 5’mîn Pêşangeha Navdewletî ya Pirtûka a Silêmaniyê de ku 10 rojan berdewam kir, zêdetirî 50 hezar serdanker hebûn. Tevî navend û weşanxaneyên Kurdistanê ji bo çapkirina pirtûkan û ji bo pêşkêşî xwendevanan bidin gelek hewl dane; lê dibe veguhestina pirtûkan di navbera bajarên Herêma Kurdistanê û ji bo pêşangehan karekî hêsan be, lê dikarim bêjîn ev bi giştî tenê li Herêma Kurdistanê bû û nekarîne li cîhanê belav bikin. Ew jî ji ber zehmetiya veguhestina pirtûkan ji bo welatên dûr û derve ji ber dijwariya mezinahî û sînorên welatan.
Berî du salan Dr. Hêmin û tîmek ku piraniya wan bi zaravayê Soranî diaxivin, dest bi gotûbêjkirin û dîtina çareserkiriyê ji bo vê pirsgirêkê kirin. Wan çareseriyek di teknolojiya dîjîtalî de dîtin ku rê bi parvekirinê dide sînorên coxrafî derbas bike. Dr. Hêmin li sala 2021’an kompaniya Agora Vision damezirand û erkê wê jî peydakirina pirtûkên Kurdî bi awayê dijîtalî bû.
Niha sê berhemên kompaniyê hene. Agora Deng, Agora Pertûk û Agora Wergêr. (Bi rêzbendî) Pirtûkên Dengî, Pirtûkên Elektronî û Wergêran.
Agora Deng: Pirtûkên Dengî yên Kurdî
Tîmê weke karê yekem dest bi Pirtûkên Dengî kir. Wan bernameyek ji bo pirtûkên dengî pêşxistin ku di nav de standartên navdewletî heye ku ji aliyê “Audible” ve tê bikaranîn. Navê wê kirin Agora Deng û dest bi tomarkirina pirtûkan kirin. Heta niha 90 pirtûkên dengî belavkirine. Bi giştî 350 demjimêran hatiye tomarkirin û bi berdewamî ligel zêdebûna pirtûkên nû heftane berfirehtir dibe.
Pirtûk ji aliyê endamekî tîmê ve tê hilbijartin, pêdeçûna wan tê kirin û pêşniyar dike. Agora Deng ligel ti aliyekî siyasî hevnêrîn nîne. Kompaniyeke ji bo bidestxistina mafê taybet ên pirtûkên dengî, mafê kopîkirinê li ber çav digire, ligel xwediyê mafê kopîkirinê, nivîskar an jî birîkarên wan peymanê çêdike.
Çend xwêner hene ku pirtûkan dixwînin. Ji bo bidestxistina pirtûkên dengî, pêwîstî bi encama çend demjimêrên tomarkirin, destkarîkirin û paqijkirinê heye. Lewra pêvajoya bi dengkirinê pêvajoyeke berhemanîna siste, ligel vê yekê jî roj bi roj pirtûk zêdetir dibin. Ji kanûna 2023’an ve peyman ji bo zêdetirî 150 pirtûkên din ên ji beşên cûda hatiye kirin.
Zimanê piraniya pirtûkên dengî Soraniye, lê kompanî ligel weşanxaneyên li Hewlêr, Dihok, Bakurê Kurdistanê û Stenbolê ji bo anîna pirtûkên zêdetir ên Kurmancî ji bo platformê di pêwendiyê de ye. Herwiha Agora Deng kar ji bo wê yekê dike pirtûkên zarokan bi awayekî dijîtalî amade bike. Hinek pirtûk ji bo zarokan ji aliyê nivîskaran bi xwe ve tên xwendin. Appa Agora Deng li Google Play û App Store berdeste. Zêdetirî 5 hezar beşdarên Appê hene ku dikarin biçin di nava pirtûkên dengî yên li cîhanê de.
Agora Pertûk: Pirtûkên Dijîtalî
Rêya duyemîn a kompaniyê pirtûkên Kurdî berdest dixe, pirtûkên elektronî (e-pirtûke) e. Agora Deng ji bo vê yekê teknolojiya Kindle bikartîne. Agora Deng niha 22 pirtûkên Kurdî weke pirtûkên Kindle li Amazonê berdest kiriye. Herwiha ligel Agora Deng, Agora Pertûk rê bi her kesekê dide li her cihekî ji wêjeya Kurdî hez bike, bikare bigihe pirtûkxaneya Kurdî.
Dr. Hêmin ji NYKCC re eşkere kir ku astengiyek li pêşiya pirtûkên elektronî yên Kurdî heye, sedema wê jî zimanê Kurdî ji rênûsên ji hev cûda pêktê. Tevî vê pirsgirêkê jî, baweriya Dr. Hêmin bi wê yekê heye teknolojiya dijîtalî dikare van hemûyan bîne ba hev.
Agora Wergêr: Wergêran
Berhemê sêyemîn ê Agora Vision, Agora Wergêr e. Beşa wergêranê ye, ew jî karên hene ji Kurdî werdigerîne Inglîzî. Mebest ji belavkirina wergêranê hem Pirtûkên Dengî û hem jî Pirtûkên Elektroniye. Li gorî malpera kompaniyê, “Ev sîstemeke wergêranê ya pirzimanî ya bêhempa ye ku wergera bi piştgiriya makîneyê hatî kirin bikartîne û ji aliyê zimanzanên navxwe û navdewletî ve tê piştgirîkirin. Ev madeyên hatine wergerandin, bi herdu awayên pirtûkên dengî û çapa dîjîtalî tên belavkirin û ji bo li her cihekî cîhanê bigihin hemû xwîneran.”
“Erkekî Neteweyî”
Di nava du salên borî de hejmara tîmê gihiştiye deh kesan. Ji wan jî tîma pêşvebirina malperê, rêkxerê hemahengiyê, grafîk dîzayner, nivîskar, pisporên deng, rêveber û hwd.. Wan du hevbeşên biçûk ligel saziyên bê qezenc hene. Ew bûne hevbeşên nû û heta erkên wan hev digirin.
Seroka NYKCC’ê Xeyal Qertal wiha dibêje: “Xebata li ser çandê berhemên nediyar hene. Lê erkê me ew e tov li ser axê biçînîn, bi hêviya piştre ji bo me û ciwanên li pey me sûdmend be.”
Dr. Hêmin ligel vê yekê hemfikire û dibêje: “Ger me platformeke ji bo film an jî xwarinê hebe, wê heskiriyên me yên zêdetir hebin. Lê ev ne pêşbirkêya ji bo navdarbûnê ye. Belkî ev ji bo berjewendiyên civaka Kurdiye û erkekî nîştîmaniye. Eger tû kesek din vî karî nake, ev tê wateyê em berpirsyarin, geşteke domdirêj li pêşiya me ye, lê emê berdewam bin.”
Ji kerema xwe re ji bo zanyariyên zêdetir serdana malpera www.agoravision.com ya bi Soranî, Kurmancî û Inglîzî bikin.